Dysocjacja somatoformiczna – walidacja narzędzia SDQ-20

Zaburzenia dysocjacyjne są związane z doświadczeniem traumy i trudnościami w zakresie przetwarzania oraz integracji urazowych wspomnień, emocji i wrażeń cielesnych. W psychotraumatologii wyróżnia się dwie kategorie objawów dysocjacyjnych: psychoformiczne i somatoformiczne. Objawy dysocjacji psychoformicznej obejmują procesy psychiczne (dotyczące myśli lub pamięci), a objawy somatoformiczne są związane z sensomotorycznymi aspektami doświadczeń urazowych. Objawy somatoformiczne obejmują zjawiska określane jako konwersyjne i niektóre somatyzacyjne. Zarówno dysocjacja psychoformiczna, jak i somatoformiczna mogą przejawiać się w postaci objawów negatywnych (utrata percepcji lub kontroli) oraz pozytywnych (intruzje). Przykładem negatywnych objawów somatoformicznych są częściowa lub całkowita utrata: wzroku, słuchu, zapachu, smaku lub wrażeń kinestetycznych albo utrata kontroli nad ruchami dowolnymi. Pozytywne objawy somatoformiczne dotyczą aktywacji wrażeń zmysłowych połączonych z traumatycznym wspomnieniem (bólu, smaku, zapachu) lub ruchów mimowolnych, drgawek, itp.

* * *

Tekst powstał na podstawie publikacji z przeprowadzonych w Polsce badań, których celem była walidacja Kwestionariusza Dysocjacji Somatoformicznej (SDQ-20). Pełen tekst raportu opublikowanego w języku angielskim w European Journal for Trauma & Dissociation można uzyskać od autora poprzez stronę: ResearchGate

* * *

Różne kategorie diagnostyczne charakteryzują się odmiennym nasileniem objawów dysocjacji somatoformicznej. Pacjenci z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości (DID), a następnie osoby cierpiące na DDNOS (wg DSM-IV) prezentują najwyższe nasilenie tych objawów. U osób z zaburzeniami lękowymi, depresją i ChAD stwierdzono względnie najniższy stopień nasilenia objawów somatoformicznych. Z tego względu i ponieważ każda metoda poprawiająca słabą dotychczas rozpoznawalność zaburzeń dysocjacyjnych ma ogromne znaczenie, przesiewowe badanie w kierunku dysocjacji somatoformicznej wydaje się cenne i uzasadnione. 

Na świecie powszechnie jest używany Kwestionariusz Dysocjacji Somatoformicznej (SDQ-20), służący do oceny stopnia nasilenia objawów somatoformicznych. Istnieje również skrócona wersja tego narzędzia (SDQ-5), która zawiera jedynie pięć itemów (z długiej wersji), opisujących doświadczenia najczęściej zgłaszane przez pacjentów z zaburzeniami dysocjacyjnymi. Chociaż SDQ-20 jest dostępny w wielu wersjach językowych, to w Polsce brakuje jakichkolwiek walidowanych testów do badań przesiewowych w kierunku zaburzeń dysocjacyjnych. 

Celem tego badania było przeprowadzenie oceny właściwości psychometrycznych dla polskiego tłumaczenia SDQ-20, w tradycyjnej wersji (papier i ołówek) oraz online,  administrowanej za pomocą strony internetowej (www.e-psyche.eu). Oceniano również możliwości wykorzystania tego narzędzia i pięciu pytań pochodzących z oryginalnej wersji (SDQ-5) do badań przesiewowych w kierunku zaburzeń dysocjacyjnych. Trafność i rzetelność były oceniane na próbie 597 uczestników należących do grupy nieklinicznej (N = 323) lub klinicznej (N = 274), którzy wypełnili kwestionariusz tradycyjnie (N = 79) lub online (N = 518). W mieszanej grupie klinicznej znajdowało się 20 pacjentów z zaburzeniami dysocjacyjnymi (konwersyjnymi), których zdiagnozowano za pomocą pogłębionego wywiadu klinicznego TADS-I, oraz osoby z innymi zaburzeniami. 

Właściwości psychometryczne oryginalnej wersji SDQ-5 nie były zadowalające, wobec czego poddano analizie alternatywną wersję tego narzędzia (PSDQ-5) z innym zestawem pytań, zaczerpniętych z SDQ-20. Analiza czynnikowa metodą głównych składowych bez rotacji potwierdziła jednoczynnikową strukturę wersji tradycyjnej i wersji online zarówno SDQ-20, jak i PSDQ-5. Rzetelność testów w obu wersjach mierzona za pomocą Alfy-Cronbacha była zadowalająca  (SDQ-20 > 0,84, PSDQ-5 > 0,74). Punkt odcięcia umożliwiający osiągnięcie maksymalnej czułości i swoistości narzędzia dla zaburzeń dysocjacyjnych (konwersyjnych) wynosił 29,5 dla SDQ-20 (czułość: 95,0% i swoistość: 75.6%) i 7,5 dla PSDQ-5 (czułość:  95,0% i swoistość: 65,9%). Pacjenci z zaburzeniami dysocjacyjnymi, w porównaniu z osobami z innymi zaburzeniami oraz osobami z grupy nieklinicznej, uzyskali znacząco wyższe wyniki w SDQ-20 i PSDQ-5 (trafność kryterialna).

Niniejsze badanie dostarcza dowodów na to, że polskie wersje SDQ-20 i PSDQ-5, stosowane w sposób tradycyjny lub przez stronę internetową, mają bardzo dobre właściwości psychometryczne. Narzędzia te mogą być zatem skutecznie stosowane w praktyce klinicznej i dla celów badawczych. Ma to szczególne znaczenie w Polsce, gdzie brakowało narzędzi przesiewowych dla zaburzeń dysocjacyjnych. Ich stosowanie może się przyczynić do lepszego rozpoznawania objawów dysocjacyjnych i diagnostyki zaburzeń z tego kręgu.

Kwestionariusz SDQ-20 można pobrać w wersji papier i ołówek w strefie profesjonalisty. Narzędzie to jest też dostępne w wersji online. Korzystanie z serwisu e-psyche.eu w celu rejestracji użytkowników, celem wykonania przez niech testów z możliwością podglądu wyników przez osobę kierującą, wymaga podpisania odpowiedniej umowy. Zainteresowanych proszę o kontakt: ipietkiewicz@swps.edu.pl