Czym są zaburzenia dysocjacyjne wydaje się na pierwszy rzut oka dość łatwe do określenia: kategorię tą znajdziemy zarówno w klasyfikacji psychiatrycznej, która obowiązuje w Polsce (ICD 10 z roku 1994), jak i w klasyfikacji amerykańskiej (DSM 5 z roku 2013). ICD 10 wymienia w odpowiednim rozdziale następujące zaburzenia [1]:
- F44.0 Amnezja dysocjacyjna
- F44.1 Fuga dysocjacyjna
- F44.2 Osłupienie dysocjacyjne
- F44.3 Trans i opętanie
- F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
- F44.5 Drgawki dysocjacyjne
- F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
- F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
- F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
- F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie określone
Rzadkie zaburzenie?
Z kolei w klasyfikacji amerykańskiej, jako główne wśród zaburzeń dysocjacyjnych wymienia się dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (dissociative identity disorder, DID; dawniej nazywane w USA osobowością mnogą – multiple personality disorder). Klasyfikacja podaje, że charakteryzuje się ono “wystepowaniem co najmniej dwóch odrębnych stanów osobowości, które w niektórych kulturach może być postrzegane jako doświadczenie opętania” [2]. Zastosowanie rzetelnych kryteriów diagnostycznych pozwala ustalić częstotliwość występowania tego zaburzenia w ogólnej populacji wynosi od 1 do 5% [3], a więc co najmniej tak częste jak schizofrenii.
Przy głębszej analizie ICD 10, podobną jednostkę diagnostyczną znajdziemy w grupie ‘innych zaburzeń dysocjacyjnych’ pod określeniem ‘osobowość mnoga’, oznaczoną kodem F44.81 i opatrzoną komentarzem: “Zaburzenie obserwowane rzadko. Utrzymują się kontrowersje, w jakim stopniu jest ono jatrogenne lub specyficzne kulturowo” [1]. Opracowywana obecnie jedenasta edycja klasyfikacji chorób, przewiduje rozpoznawanie dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości i jego wariantów oraz dostarcza szczegółowych kryteriów pomocnych w diagnozie [4].
Dalsze dylematy
Chociaż badania epidemiologiczne wskazują na dość częste występowanie zaburzeń dysocjacyjnych, to wielu psychiatrów, psychologów lub psychoterapeutów przyzna, że relatywnie rzadko diagnozują te zaburzenia, lub nawet wcale (wyjątek stanowią być może zaburzenia z objawami neurologicznymi, nazywane w ICD 10 ‘konwersyjnymi’). Przyczyny tego zostały opisane tutaj.
Eksperci zajmujący się traumą i zaburzeniami dysocjacyjnymi podkreślają też inne niedoskonałości obowiązujących obecnie klasyfikacji oraz sugerują, że wszystkie zaburzenia w których dominującą rolę odgrywa mechanizm dysocjacji, należy zaliczyć do spektrum zaburzeń dysocjacyjnych. Obejmowałoby ono, oprócz tych wymienionych wcześniej, także zaburzenie stresowe pourazowe (posttraumatic stress disorder, PTSD), ostrą reakcję na stres (acute stress disorder, ASD), jak również zespól derealizacji – depersonalizacji. Postulowane jest też włączenie do tego spektrum jednostki nie uwzględnianej dotychczas w klasyfikacjach: złożonego zespołu stresu pourazowego (complex PTSD lub DESNOS), związanego z doznaniem traumy typu II.
Znaczenie diagnozy
Czemu tak ważne jest postawienie właściwej diagnozy? Powodów jest kilka. Ma to ogromne znaczenie dla leczenia, gdyż w większości przypadków stosowanie farmakoterapii w zaburzeniach dysocjacyjnych ma ograniczoną skuteczność, a psychoterapia jest podstawową metodą leczenia. Również psychoterapia powinna być dopasowana do rodzaju zaburzenia: inne interwerncje będą stosowane w przypadku ‘prostego’ PTSD, a inna w złożonych zaburzeniach dysocjacyjnych. Z tego względu dokładna diagnoza ma znaczenie. W diagnostyce stosuje się często testy przesiewowe, umożliwiające wstępne wykrywanie objawów dysocjacyjnych, a następnie pogłębione wywiady kliniczne, które pozwalają w rzetelny sposób zweryfikować te dane.
Cytowane źródła:
[1] Światowa Organizacja Zdrowia (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. W: Pużyński S., Wciórka J.(red.). Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków–Warszawa.
[2] Gałecki, P., & Święcicki, Ł. (2015). Kryteria Diagnostyczne z DSM-5 Desk Reference.
[3] International Society for the Study of Trauma and Dissociation (2011): Guidelines for Treating Dissociative Identity Disorder in Adults, Third Revision, Journal of Trauma & Dissociation, 12:2, 115-187
[4] World Health Organization (brak daty). ICD-11 Beta Draft. Strona internetowa